Απάντηση θέματος Γνωστικής Ψυχολογίας 12/2016

Συμμετέχετε σε μια συζήτηση εκπαιδευτικών όπου ασχολούνται με το εξής ζήτημα: Ένας μαθητής, ο οποίος κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς έχει λύσει πολλά ανάλογα   προβλήματα, θα είναι σε θέση να λύσει ένα παρόμοιο πρόβλημα, στις τελικές εξετάσεις του σχολικού έτους; Ποιά είναι η δική σας θέση;  Συμφωνείτε;

Απο τις λέξεις – κλειδιά που υπογραμμίσαμε στην εκφώνηση (όπως μου την έχουν πει οι μαθητές μου), φαίνεται πως οδηγούμαστε στο πεδίο της Επίλυσης προβλημάτων, με έμφαση στην Αναλογική προσέγγιση επίλυσης ενός προβλήματος και τον έμπειρο λύτη.  Προτού ξεκινήσουμε να γράφουμε την απάντηση, ας φανταστούμε λοιπόν έναν μαθητή ο οποίος έχει βρεθεί αντιμέτωπος με 10 - 20 παρόμοια προβλήματα κατά τη διάρκεια της χρονιάς και την ημέρα των τελικών εξετάσεων, έχει μπροστά του ένα πρόβλημα, το οποίο, αρχικά τουλάχιστον, ΜΟΝΟ ο εκπαιδευτικός του γνωρίζει οτι είναι ανάλογο με τα προηγούμενα. Ο μαθητής, θα ΠΡΕΠΕΙ να το ανακαλύψει στην πορεία επίλυσής του ώστε να μπορέσει να λύσει με επιτυχία.

Σας παραθέτω συνοπτικά τη δική μου απάντηση, η οποία φυσικά κρίνεται απο τον καθένα, είτε είναι καθηγητής Πανεπιστημίου, είτε όχι, με έναν βαθμό υποκειμενικότητας. Δηλαδή δεν διεκδικώ τα πρωτεία και το αλάθητο, απλά καταθέτω την προσωπική μου άποψη ως καθηγητής και  γνωστικός ψυχολόγος συνάμα:

Συμφωνώ σε σημαντικό βαθμό  με την άποψη εκείνου του εκπαιδευτικού, ο οποίος στη συζήτησή του με το συνάδελφο, υποστηρίζει οτι ένας μαθητής, ο οποίος κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς έχει λύσει πολλά ανάλογα   προβλήματα, θα είναι σε θέση να λύσει ένα παρόμοιο πρόβλημα, στις τελικές εξετάσεις του σχολικού έτους.  Υπάρχουν πολλές πιθανότητες να λύσει το πρόβλημα, εφόσον όμως  πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Μια σημαντικότατη προϋπόθεση , είναι η εύρεση των σχέσεων αναλογίας ανάμεσα στο παρόν πρόβλημα και σε κάποιο ή κάποια από τα ανάλογα , παρόμοια προβλήματα με τα οποία είχε εμπλακεί κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Η άλλη συνθήκη που πρέπει να υπάρχει για να βοηθηθεί ο μαθητής, είναι να καταφέρει να χαρτογραφήσει τις αντιστοιχίες ανάμεσα στα προβλήματα. (σημειωτέον οτι αυτές οι δύο προϋποθέσεις μοιάζουν μεταξύ τους).

Στο σημείο αυτό , ενδεικτικά, παραθέτουμε  τα βασικά στοιχεία της Αναλογικής προσέγγισης, καθώς και τις έρευνες για το κάστρο του Dunker και την ακρωτηριασμένη σκακιέρα με τις αναλογίες που έχει με το πρόβλημα των προξενητών.

Προκειμένου να οδηγηθεί επιτυχώς ο μαθητής στην εύρεση και χαρτογράφηση ομοιοτήτων και αναλογιών μεταξύ του παρόντος προβλήματος και κάποιου παρόμοιου παρελθοντικού, θα πρέπει να είναι σε θέση να εξετάσει τις επιφανειακές,  διαδικαστικές και  δομικές ομοιότητες ανάμεσα σε αυτά τα προβλήματα. Σημαντικό ρόλο για την επιτυχή εξέταση αυτών των ομοιοτήτων, διαδραματίζει η εκφώνηση του παρόντος προβλήματος.   

Στο σημείο αυτό παραθέτουμε το πείραμα με τα «τερατάκια» των Simon and Hayes σχετικά με το ρόλο των διατυπώσεων σε ένα πρόβλημα, καθώς και τις παραπομπές σχετικά με τα ισόμορφα και ομοιόμορφα προβλήματα.

Επίσης σημαντικότατο ρόλο στην προοπτική εύρεσης και χαρτογράφησης ομοιοτήτων και αναλογιών μεταξύ του παρόντος προβλήματος και κάποιου παρόμοιου παρελθοντικού, διαδραματίζει η εμπειρία που έχει αποκτήσει ο μαθητής στην επίλυση προβλημάτων. Δεν μιλάμε για ειδήμονες, αλλά για έμπειρους λύτες οι οποίοι καταλήγουν σε ειδήμονες όταν πλέον είναι εξειδικευμένοι. Στην περίπτωσή μας έχουμε να κάνουμε με μαθητές οι οποίοι έχουν σημαντική εμπειρία, αλλά όχι εξειδίκευση στην επίλυση προβλημάτων, εντούτοις, για εκείνους τους μαθητές που έχουν αφομοιώσει άριστα τη μεθοδολογία επίλυσης ενός προβλήματος με έναν συγκεκριμένο τρόπο κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, θα μπορούσαμε να αφήσουμε ανοιχτό το ενδεχόμενο να εμφανιστούν ζητήματα ακαμψίας. (επειδή φτάνουν πολύ κοντά στο να θεωρηθούν ειδήμονες)

Σε σχέση με την αναφορά μας στους έμπειρους λύτες (Ρούσσος σελ. 116 – 117) , αναφερόμαστε με σχετική επιφυλακτικότητα στα στοιχεία των έμπειρων λυτών, χωρίς να τα παραθέτουμε όλα. Δεν ταιριάζουν όλα. Επίσης, αναφερόμαστε ειδικότερα στο ρόλο της εξάσκησης (προσεκτικά και λακωνικά όμως), ο οποίος αναφέρεται στο κεφάλαιο της Προσοχής, και ειδικότερα στο πείραμα διχωτικής ακοής του Moray καθώς και στο πείραμα του Shiffrin με τις αυτοματοποιημένες διαδικασίες (πείραμα με τους περισπασμούς)

Φαίνεται να είμαστε κοντά στην ολοκλήρωση της απάντησής μας, όμως ας μη ξεχνάμε οτι το ερώτημα του θέματος απαιτεί κριτική θεώρηση και ζητά τη δική μας άποψη, επομένως , όπως συνήθως υποψιαζόμαστε σε αυτές τις περιπτώσεις, πιθανώς να υπάρχει ένα «ναι μεν αλλά». Και πράγματι, φαίνεται να εμφανίζεται αυτή η αμφιβολία, και πιο συγκεκριμένα, αν κάνουμε το εξής ερώτημα: «κι αν δεν καταφέρει να χαρτογραφήσει ομοιότητες και αναλογίες, είτε λόγω δύσκολης – απρόβλεπτης διατύπωσης, είτε ακόμα και λόγω άγχους εξετάσεων , χωρίς μάλιστα να αποκλείονται και άλλοι αστάθμητοι παράγοντες;

Ήρθε η ώρα λοιπόν για το «ναι μεν ΑΛΛΑ», το οποίο συνίσταται στην δυνατότητα αξιοποίησης εναλλακτικών, δηλαδή πρόσθετων μεθόδων από μαθητή, προκειμένου να λύσει το πρόβλημα που τον δυσκολεύει.

Μπορούμε λοιπόν να αναφέρουμε τη Μορφολογική Ψυχολογία, και ειδικότερα το κομμάτι της ενόρασης, στην οποία μπορούμε να φτάσουμε μέσω της επώασης (δηλαδή σταματώ για κάποιο χρονικό διάστημα προκειμένου να επέλθει μια νέα οπτική, και πιο συγκεκριμένα, μια αλλαγή της αναπαράστασης στο πρόβλημα που με δυσκολεύει). Επίσης, η καλλιέργεια παραγωγικής σκέψης μπορεί να αξιοποιηθεί.

 Συνάμα, μπορούμε να αναφέρουμε Το Συνειρμισμό μέσω της τεχνικής «δοκιμή – σφάλμα».  Τόσο τη Μορφολογική προσέγγιση όσο και τη Συνειρμική, καλό είναι να την αναφέρουμε ως κομμάτι της εκπαίδευσης που θα μπορούσε να παράσχει ο δάσκαλος των μαθητών κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, όταν έλυναν αυτά τα – πολλά -  παρόμοια προβλήματα. Δηλαδή θα μπορούσαμε να πούμε οτι ένας εκπαιδευτικός, μπορεί να εμφυσήσει (εξασκήσει τους) στους μαθητές του στις τρεις αυτές στρατηγικές, (παραγωγή ενόρασης, παραγωγική σκέψη  και δοκιμή – σφάλμα) ώστε να είναι σε θέση να λύνουν προβλήματα στα οποία  πιθανώς να συναντούν δυσχέρειες.

Συμπερασματικά: Η δική μου απάντηση περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία:

• Συμφωνώ εν μέρει (ναι μεν αλλά)
• Αναλογική προσέγγιση και έμπειροι λύτες
• Προοπτική αξιοποίησης και άλλων σημαντικών προσεγγίσεων επίλυσης προβλημάτων, όπως η Μορφολογική και ο Συνειρμισμός.